Briefwechsel Johann Gabriel Doppelmayr


Kurzinformation zum Brief  
Autor Goldbach, Christian (1690-1764)
Empfänger Doppelmayr, Johann Gabriel (1677-1750)
Ort Venedig
Datum 7. Juni 1721
Signatur Russisches Staatliches Archiv der alten Akten, Moskau: Bestand 181. Verz. 16. Aktenstück Nr. 1415. Teil 1, Bl. 21r-22r (Abschrift)
Transkription Hans Gaab, Fürth

Venetiis Noribergam d. 7. Junii [1721]      

     Vir Celeberrime

Tuas ad me die 3. April. dederas accepi Vindobonae 19. eius mensis et legendas misi ad DN. B. de Beintema[1] ut de dubiis tuis ipse cognosceret, respondit mihi post dies non nullas, sed monita diserte ut putem tibi satisfecisse; quantum eius mentem assecutus fui, negavit altitudinem Mercurii in tubo barometri a superficie in vaculo stagnantis captam diversam esse posse in eodem loco etsi id possibile sit si loca vel uno milliari distent ob diversam scilicet utrobique aeris gravitatem. Quod obiectione quarta de elasticitate aeris Mercurium sustinentis commemoras mihi omnino verisimille videtur et, ni fallor, iam sic statuit Cl. Andala Professor Philosophiae Franequeranus Dissertationem Barometricam secunda;[2] tametsi vero elasticitas illa aeris sola esset causa suspensionis Mercurii in barometro non ideo omne judicium quod exinde fieri solet de aeris gravitate irritum esse crediderim, cum vel ipsa gravitas äeris ab elasticitate eiusdem oriri vel certe minuta in altiori regione aeris elasticitate etiam pondus ipsius äeris minui videatur. De lumine Boreali d. 1. Martii[3] viso nihil mihi Vindobonae constiti nisi ex litteris tuis. Differentiam variationis quae a Delahirio[4] notata est non tantum existimo ut novae hypothesi inveniende obesse debeat, quantum vis enim exacta fuerit hypothesis, mirandum non erit si cum observationibus omnium auctorum non conveniat, quandoquidem ad observationem

[Bl. 21v]
eius declinationis tanta requiritur accuratio de industria ut observatorum paucissimos rem Acu tetigisse credibile sit. Dimensio areae dato unico loco, etiam extra aream peragi potest in subsidium vocata altitudine oculi observantis ab horizonte. E. adeoque cognita altitudo AE. erit angulus BAS. idem qui BEC. et cum angulus BAE. sit rectus ex hpyothesi, angulus AEB. notus ex obervatione, per praecepta vulgaria trignometriae innote fuit facile longitudo AB. et similiter longitude AC. AD. nota vero longitudine linearum AB et AC. item angulo BAC. cognito unnotefuit longitudo linea BC. &c. Hac occasione memini ex P. Uriento[5] quaesivisse an sciret methodum capiendi altitudines quam plurium arborum brevi temporis spatio sine ullo calculo? Cum non succurreret illi, dixi sumendum esse tempus cum dat supra horizontem elevatus 45o. atque tunc designandas extremitates umbrarum projectarum quae ipsis arboribus erunt aequales. Idem problema P. Urentius paulo post in solemnitate conferende Laureae Philosophicae eum ex recepto more aliquod esset proponendum publicavit hoc modo: Pro qualiter tempore in globo terraqueo locum et pro quolibet tres tempus quo facile quod horae minuta fluint, tot turrium, domorum, arborum &c altitudines sine

[Bl. 22r]
omni instrumento et calculo geometriace exacte metiri licet. Pro altero problemate sit funis CD. demersus infra pontem ad fundum aquae D. immoto ponder D. deseribatur extremitate C. pars circuli CD. occurrens horizontali FE. in E. si lineas FC. sit = a. EF = b erit longitudo funis CD = (a2+b2):2a. Ad Bianchinum[6] nondum scripsi, vellem enim litteras per aliquem eius amicum mittere, quod fortasse licebit cum Patavii fuero. Cl. Hermannus[7] inter alia sic respondit epistola data Francofurti ad Viadrum 21. Martii Doleo &c .... Vale Vir Celeberrime mihique favere perge

Tibi addictissimo



Zusammenfassung:
Den Brief vom 3. April hat Goldbach am 19. dieses Monats erhalten und Doppelmayrs Fragen Beintema vorgelegt, der vor wenigen Tagen geanwortet hat. Der glaubt nicht, dass die Höhe der Quecksilbersäule beim Barometer von der Oberfläche oder Beschaffenheit des Barometers abhängt. Bezüglich des vierten Einwands verweist er auf die Dissertation zum Barometer des Professors Andala aus Franeker. Vom Nordlicht vom 1. März weiss Goldbach nur durch Doppelmayrs Brief. Dass die Messungen der magnetischen Deklination bei verschiedenen Beobachtern nicht übereinstimmen, überrascht wenig, da sie große Genauigkeit erfordern. Goldbach bringt dann die Lösung des ersten von ihm gestellten geometrischen Problems. Er diskutiert weiter ein auf Urient zurückgehendes Problem, die Höhe von Bäumen abzuschätzen. An Bianchini hat er noch nicht geschrieben, weil er den Brief durch einen Freund übermitteln lassen will, was in Padua geschehen soll. Hermann hat ihm aus Frankfurt an der Oder mit einem Brief vom 21. Mai geantwortet.


Fußnoten

  1. Goldbach traf in Wien den Arzt Ignaz Beintema (= J. I. Worb von Peima). Die Deutsche Nationalbibliothek gibt dessen Lebensdaten mit 1666-1714 an. Mit Doppelmayrs Brief vom 8.11.1723 an Goldbach scheint dies auf 1666-1723 zu korrigieren zu sein. Vgl. Juškevič, Adolf Pawlowitsch; Kopelevič, Judith Chaimovna: Christian Goldbach 1690-1764. Aus dem Russischen übersetzt von Annerose und Walter Purkert. Basel, Boston, Berlin: Birkhäuser 1994, S. 34, 208.
  2. Andala, Ruardus: Dissertationum philosophicarum pentas. Cui adjecta est Continuatio Ephemeridum aeris atmosphaerici variationum: A mense Julio a 1710 ad mens. Junium a. 1712. Franeker: Halmam 1712.
    Rezension in: Deutsche Acta Eruditorum 2 (1713), S. 64-76.
    Ruardus Andala (1665-1727) war Cartesianer.
  3. Am 1. März 1721 war in Nürnberg ein Nordlicht zu sehen, worüber Johann Leonhard Rost eine kleine Schrift veröffentlichte. Doppelmayr selbst hat diese Erscheinung nicht gesehen.
  4. Philippe de la Hire (1640-1718) war ein bekannter französischer Mathematiker.
  5. Jakob Urient (1679-1746) lehrte 1723/24 Mathematik in Wien.
    Vgl. Pärr, Nora: Maximilian Hell und sein wissenschaftliches Umfeld im Wien des 18. Jahrhunderts. Wien 2011 (E-Theses).
  6. Francesco Bianchini (= Blanchinus, 1662-1729) war ein italienischer Astronom.
  7. Der Schweizer Mathematiker Jakob Hermann (1678-1733) wurde 1713 in Frankfurt an der Oder Professor für Mathematik, 1724 wechselte er nach St. Petersburg.