Briefwechsel Johann Gabriel Doppelmayr


Kurzinformation zum Brief  
Autor Grammatici, Nicasius (1684-1736)
Empfänger Doppelmayr, Johann Gabriel (1677-1750)
Ort Ingolstadt
Datum 10. Oktober 1724
Signatur UB Basel: L Ia 693, Bl. 463r-467r
Transkription Hans Gaab, Fürth

    Vir Praenobilis et Clarissime,
        Domine Colendissime,

Versabar Biburgi[1] huiatis[2] Collegii Residentia, cum redditus mihi est fasciculus 13 7tris mihi inscriptus.[3] Anglipolim[4] redux id ocius curavi, ut petitis Tuis, Vir Clarissime, morem gererem in designando proximae Eclipsis ☽ris typo ea methodo, quam libellus Friburgi B. ea de re editus exhibit.[5] AC Fig. 6a. semitam centri umbrae terrestris denotans nec vera nec ficta potest esse Ecliptica, cum istam secet angulo illi aequali, quem orbita ☽ae cum Ecliptica format. Vocavi iterum ad inducem ejus centri umbrae motum horarium ☽ae a ☉, et ierato tantum deprehendi, quantum Tabula suppositorum pro delineandis ☽ae. defectibus eo in libello exhibet. Nec differunt Ephemerides Bononienses,[6] ut adeo praesagire audeam, coelum, si ea Eclipsis observari queat, neutiquam pro Ke-

[463v]
plero decisurum.

Praeter digitos ☽ae obscurandos in Figuram Hevelianam induxi circulos geminos maximae et minimae ☽ae librationes tam in longum ad Maeotidem, quam in latum ad Montes Sarmaticos, cum ii etiam alias usui esse possint. Spatiis BM, 60. quae eos inter circulos continentur, in suas partes divisis centrum ☽ae temporarium facile obtinetur, si circini ad S. diametrum ☽ae diducti crus unum gradui Latitudinis ☽ae in linea BM, et gradui distantiae apogaei ☽ris quadrante imminuti ab ipsa Luna in linea 60 insistat et altero describuntur arcus in medio Iconismi, ubi enim hise secuerint, ut in nostro casu circa punctu V, ibi centrum ☽ reperitur, ex quo proin descriptus circulus O temporarius in proxima Eclipsi valiturus. Designavi praeterea axes orbitae ☽ae et Eclipticae, quorum posterior r V a circuli temporarii puncto O per BM secto jugiter distare ponitur 23o½, prior vero 2 V in Syzygiis Eclipticis dextrorsum vel sinstrorsum 5o

[464r]
ab axe Eclipticae recedit pro diversa scilicet ☽ae latitudinis vel crescentis vel decrescentis ratione. Astronomus quidam e Societate nostra nuper Ingolstadio transiens suum mihi hujus Eclipsis typum communicavit a meo in digitorum phasibus parum diversum, in momentis vero in et emerisionum macularum notabiliter saepius descrepantem.

Dissidium inde ortum auguror, quod is axem orbitae ☽ris stabilem seu 23 circiter gradus a linea V M recedentem constituat. Eclipticae vero mobilem velit. Videbimus, si per nuber licuerit, qui suum scopum propius attigerit. Ut verum faear, hac in re nihil certi etiamnum exploratum habeo, nec duxi eidem excolendae multum operae locare, cum manuclae in Iconismis ☽ribus, quos de facto habemus, nec dum ad acribiam videantur constitutae. Consentit Mathesis haec in emptionem Elementorum Matheseos universae Wolffii.[7] Proin digneris curare Vir Claris. ut Bibliopola Norinberg. Endterus[8] illud opus in proximis Nundinis circa festum S. Nicolai[9]

[Bl. 464v]
hic celebrari consuetis ad me deferri curet, nisi citius ejus sine vecturae litro obtinendi commoda sese offerat occasio.

Val Vir Clarissime et porro favere perge.

Praenob. ac Claris. Dom. Vtae
devinetiss. in Christo

Ingolstadii 10 Oct.
    1724.

Servus, Nicasius
Grammatici S. J.


Phases Eclipsis ☽ae. anno 1724. die
1 Novembr. a. m. futurae, pro
Meridiano Norinbergensi
Init. Ei C. intra palud. Orient. et Sin. hyperbor.

  Die 1 Nov. Hor. 3. 12. 40 a mer.
I. dig obscur. h. 3. 19. 15.
II.   3. 26. 15
III.   3. 33. 50
IV.   3. 42. 10
V.   3. 51. 20
VI.   4.  3. 20
VI. 54' med. Ed C. 4. 29. 30
VI. dig. 4. 54. 40
V.   5.  6. 40
IV.   5. 15. 50

[Bl. 465r]

III.   5. 24. 10
II.   5. 31. 45.
I.   5. 38. 45.
Finis e regione
Lacus hyperbor.
inferioris h. 5. 43. 20.

Umbrae terminus in maxima Eclipsi dig. Vi. 54' seu d654/60=6d 9/10 transibit per Centra Montium Mesoygys et Olympi, nec non per Limbum Boreum M. Sipyli.

immergitur in Umbram   emergit ex umbra
  h   '   ''   h   '   ''
Sinus Apollinis 3. 24. 20   5.  9. 30
Ins. error. 3. 27. 20   5.  4. 30
Lacus nigr. m. 3. 27. 30   5. 20. 00
M. Porphyrit. 3. 27. 30   5. 50. 30
Lacus nigr. m. 3. 32. 00   5. 24. 30
Ins. Sardinia 3. 34. 20   5.  2. 20
M. Serrorum 3. 37. 40   5. 28. 40
M. Carpath. 3. 40. 00   5. 27. 00
Lacus Trasim. 3. 40. 00   5. 14. 20
Palud Amadoc: 3. 41. 20   5. 42. 00
Lacq hyperb. super. 3. 41. 30   5. 40. 00

[Bl. 465v]

immergitur in Umbram   emergit ex umbra
M. Ami 3. 42. 00   5. 24. 00
Ins. Cyanaeae 3. 42. 20   5. 39. 20
M. Aetna 3. 49. 00   5. 48. 30
Lac. hypberb. infer. 3. 49. 40   5. 42. 10
M. Trapet. 3. 51. 30   5. 30. 00
Ins. Besbici 3. 56. 00   5.  9. 00
Bizant. 3. 59. 00   5. 13. 40
Ins. Cyaneae 3. 59. 40   5. 18. 00
Apollon 4.  3. 10   5. 18. 00
Apoll. min. 4.  3. 20   5. 21. 00
Limb. Bor. Pal. Maeot. 4.  8. 00   5. 36. 00
Centr. Ejusd. 4. 13. 40   5. 30. 40
Ins. Alopec. 4. 15. 00   5. 28. 00
Limb. austr. Pal. 4. 20. 00   5. 25. 30



P. S. Communico observata astronomica elapso mense coelo favente hic instituta, gratum erit, si ea data occasione cum caeteris Satellitum ♃ immersionibus hac aestate a me observatis Parisios mittantur ad D. de l'Isle[10] cum verear

[Bl. 466r]
literas meas ad ipsum medio Augusto, ut jam scripsi datas, intercidisse.[11]

d. 5 7tris h. 11. 56 immersio * μ ♓ in limbum ☽ lucidum e regione Anaxagorae.
d. 6. h.  8.  7. 30. circiter emersio 1.1 Satellitis
2 di ♃ ex umbra h. 8. 9. 40'' plene jam emerserat.
d. 8. h. 14. 17. 50. immersio * ♉ κ praecedentis in ☽.ae limbum lucidum.
  h. 14. 50. 00. κ ♉ sequens consistebat ad cornu ☽ austrinum inde distans 3bus suis diametris.
  h. 15.  4. 40. emersio κ praecedentis e parte ☽.ae obscura.
  h. 15.  8. 20. Immersio * praecedentis ♉ circa Pythagoram.
  h. 15. 59. 25. Emersio ejusdem e ☽ Limbo obscuro. Paulo post * v sequens delata est ad cornu ☽ boreum, quod videbatur radere, non tamen omnino tecta est.
Transitus * κ per ☽ fuit in linea ex centro Reithae ad extremit. bor. Schickardi educta.
  * v per Pythagoram et Mercurium transiit hor. 15. diam. ☽ apparens 33.&apos: 15.''

[Bl. 466v]

d. 11 Sept. h. 7. 28. 20 Emersio 1.a intimi tubo 8 ped. /:Biburgi loco 1' 40'' in tempore Orient:/ notata.
  h.  7. 29. 30 Emersio plena. Ingolstadii per incuriam Sociorum obervatio haec neglecta.
d. 13 h. 10. 46. 40 Emersio 1.a, Satellitis 2.ibib. eodem telescopio observata.
    h. 10. 49. 00 Emersio plena. Ingolstadii nubes observationem impedivere.
d. 18. 7bris h.  9. 25.'  0'' Emersio 1.a Satellitis intimi. Biburgi nubes hor. 9. 30 circiter ♃ e nubibus ibidem emergens Satellitem clare exhibuit.
d. 25 h. 11. 22. 15. Emersio 1.a intimi ex umbra.
    11. 24. 00. Emersio plena.
d. 26 h.  6. 32. 20 Stellula 6 magnit. in ♐ radebat cornu ☽ Boreale. Paulo ante subierat ☽.ae
S. d. appar. h.  9. 15.' 40'' limbum obscurum tertia circiter sua diametri parte

[Bl. 467r]

  Collectus inde ex Ephemerid Bononiensibus loco ☽.ae supposito ipsius *, quem Catalogi non habent    16o 17.' 30'' cum Lat. austr. 5.o 4.'
d. 4 Octobris h. 7. 49. 30. Emersit intimus ex umbra ♃.
     7. 50. 50 pleno jam lumine fulgebat.
  h.1.  8. 40. 10. e ☽.ae limbo obscuro egressa * 6 ♈.

Iter hujus * per ☽.am fuit in linea per Centrum Cleomedis et Aristilli exarata, transitusque * centro ☽ borealior 8.' 22.''. S. d. ☽ apparens paulo post emersionem micrometro dimensa
  16.' 42''
  16.  42
------------
  33.  24




Zusammenfassung:
Grammatici übersendet seine Vorausberechnungen zur partiellen Mondfinsternis vom 1. November 1724, die er ausführlich diskutiert. Abschließend bittet er Doppelmayr bei Endter nachzufragen, ob der die Elementorum Matheseos universae von Christian Wolff für ihn besorgen kann. Im PS fügt er hinzu, dass er wünscht, dass seine Beobachtungen an Delisle nach Paris weitergegeben würden, dem er schon Mitte August geschrieben hat. Er befürchtet aber, dass dieser Brief verloren ging.


Fußnoten

  1. Biburg ist eine Stadt im Landkreis Kehlheim östlich von Ingolstadt. Das Gebäude des Klosters Biburg erhielten 1589 die Jesuiten aus Ingolstadt.
  2. huiatis: hiesig.
  3. 7tris = Septembris. Gemeint sein dürfte Doppelmayrs Brief vom 11. September, vom 13. September ist kein Brief bekannt.
  4. Anglipolim = Ingolstadt.
  5. Solis et lunae eclipsium in plano organice delineandarum methodus nova. Freiburg: Walpart 1720.
    Darin finden sich die im folgenden genannten Figuren.
  6. Manfredi, Eustachio: Novissimae ephemerides motuum coelestium: Ex anno 1726 in annum 1737. Bologna: Pissari 1725.
  7. Wolff, Christian: Elementa matheseos universae. 2 Bände. Halle: Renger 1713-1715.
    Band 1 1713,
    Band 2 1715.
  8. Die Endter waren eine bekannte Buchhändlerfamilie in Nürnberg.
  9. Der Festtag von Nicolaus, Bischof von Myra, ist der 6. Dezember.
  10. Der Brief von Grammatici an Delisle ist nicht überliefert, doch ist die Antwort von Delisle erhalten.
  11. Die folgenden Beobachtungen der Jupitermonde kopierte sich Celsius bei seinem Aufenthalt in Nürnberg im Sommer 1733. Sie sind in der UB Uppsala erhalten: A 533 d, Bl. 126v.