Briefwechsel Johann Gabriel Doppelmayr


Kurzinformation zum Brief  
Autor Grammatici, Nicasius (1684-1736)
Empfänger Doppelmayr, Johann Gabriel (1677-1750)
Ort Ingolstadt
Datum 22. Oktober 1725
Signatur UB Basel: L Ia 693, Bl. 472r-474v (Abschrift)
Transkription Hans Gaab, Fürth

Vir Praenobilis ac Clarissime,
Domine Colendissime

Ad vacationes autumnales Biburgum[1] abeunti mihi die 7 Septembris, acceptissimas Tuas, Vir Clarissime, Zellerus[2] consignavit 27 Augusti exaratas.[3] Ut gratissima fuere nova varia litteraria in iis communicata, ita peracerbe tuli mortis nuncium, quam 21. Julii oppetiit D. Philippus a Wurzelbau de re Astronomica optime meritus, quam et libris in Lucem editis, et observatis Uranicis plurimis per 8 et amplius lustra indefesso studio habitis insigniter ullustrarat. Viro huic insigni, cum quo et mihi ultimo hoc triennio Epistolare intercessisse commercium honori duco, plures adhuc desiderabam vitae annos, cum autem aliter coelo visum, ex animo jam precor, mortuum supra Sidera evexerint coelites, quem inter vivos jugiter sidereis intentum suspexerunt terrigenae.

Quod attinet Planetolabium meum,[4] illud etiam post iteratas correctione ma-

[Bl. 472v]
net informis Augustani artificis[5] partus, vereorque ne frustraneus sit labor, ut denique rite formetur. Certe ut id fiat multum adhuc temporis effluet, cum et hujus defectum identidem causetur ille opifex ob pluriam alis suae artis expedienda opera, et rei ad umbilicum deducendae arduitate. Utut sit, si impressum Tibi Vir Clarissime, quale desidero exemplar postliminio mittere nequeam, Typum ejus habebis mea manu delineatum, ut quam de Machinae constructione concepisti nuper, ipsis oculis subjicias aptam ideam. Interea occasione proxima Norimbergam promovebo Exercitationem Geographicum non ita pridem in Lucem editam a P. Burgundio,[6] quam novissime Roma accepi. Libenter adderem, quam petis Solis Eclipsin Manfrediana[7] methodo delineatam, sed eam nunquam ego perfeci vulgari contentus Anglipolitani Parallei descriptione. Data autem seu elementa ad illam delineationem necessaria sunt ea ipsa, quae in Thesibus meis

[Bl. 473r]
Friburgensibus exhibentur quinquennio abhinc impressis.[8] Juxta haec Superioris anni defectum ☉rem universali ea methodo obiter designavi,[9] ut rudem ejus notitiam Tyronibus in hisce erudiri petentibus ingererem. Ut enim maximos Labores in perficiendo iconismo, quales habentur in Bonon. Ephemerid.[10] in me susciperem, necdum mihi otium sumpsi. Keilii[11] insginis inter Anglos Geometriae Astronomiae nunquam oculos meos subiit,[12] hinc rationem ab ipso adhibitam in ejusmodi orangicis delineationibus hodiedum ignoro. Vix tamen crediderim, melius quid ab eo Autore suggeri, quod non pridem a Gallis accepimus. Novum quid in hoc genere, ut alias scripsi, molitus est superioribus annis Dnus Hlaeus, paucos tamen in illo inveniet asseclas, cum modus ingeniose ab illo excogitatus videatur Cassiniano implicatior, isque minus late patens quoad omnes Eclipsium phases.[13] Libenter videbo, utrum Geographus iste Tuis, ut scribebas rursus literis stimulatus, denique antequam Petropolin pergat, nobis et Dne Manfre-

[Bl. 473v]
di tamdiu expectatum responsum sit missurus. Methodus D. Jacobi Cassini, qua Planetarum anomaliae vera ex mediis datis, directe eruuntur in Ellipsi Keppleri, supponit cognitam proportionem diametri ad peripheriam circuli, in reliquis est stricte Geometrica. Hanc anni 1718. vel 19. Commentariis Acad. Paris insertam legi.[14] Cumque alios ejus Acad. tomulos Tibi Vir Clariss.e ad manus esse sciam, iis quoque Te instructum vel porro instruendum auguror: si male conjicio, libenter in me onus suscipiam ex ipso fonte eruendi illa methodum, et Tibi communicandi. In noviss.o tomulo editionis Amstelod. ad ann. 1720. extant Tabulae ☉res et Theoria hujus Planeta ab Equite de Louville concinnata.[15] Has prae reliquis hactenus pluribus compertum habeo. Sed haec citius ad Te Vir Clariss.e scribi poterant. Dilati responsi causa fuit hesterna Eclipsis,[16] quam a nobis, ut ex aeris Serenitate hoc primum mense constanter reddita conjiciebam, subin

[Bl. 474r]
observatam illico Norinbergam dirigere meditabar. Sed spes meas elusas doleo, vapore coelum undique cingente feri toto Eclipsis tempore, ut adeo nil pene observari quiverit, ternis vel quaternis phasibus exceptis, quarum tamen momenta Sole meridaino nec heri nec hodie affulgente mihi quoad ultimam praecisionem etiamnum ignota, horum loco aliquot admetior Jovis Satellitum in et emersiones trimestri ultimo a nobis notatas, quas alias promisi, cupioque porro Tibi Vir Clarissime Studia mea probari qui sum.

Praenobilis et Clariss.ae
Dominta. Urae

Ingolstadii, postridie Obstrictissimus in Christo
    Ecl. ☽.ae Servus       
    d. 22 Octobr. 1725 Nicasius Grammatici S. J.

[Bl. 474v][17]



Zusammenfassung:
Grammatici ging am 7. September zum Herbsturlaub nach Biburg, wo ihm durch den Buchbinder Zeller Doppelmayrs Brief vom 27. August erreichte. Er bedauert sehr den Tod von Wurzelbau am 21. Juni 1725. Er tauschte drei Jahre lang mit ihm Briefe. Sein Planetolabium ist trotz wiederholter Verbesserungen noch untauglich. Von Pater Burgund will er eine Exercitationem Geographicum nach Nürnberg schicken, die bislang unveröffentlicht ist und die er kürzlich aus Rom erhalten hat. Die Methode von Manfredi, Sonnenfinsternisse aufzuzeichnen, sei von der, die er 1720 in Freiburg veröffentlicht hat, nicht sehr verschieden. Hlaeus (= Halley) habe letztes Jahr eine Karte zur Sonnenfinsternis herausgebracht, die verwendete Methode sei aber die von Cassini. Er erwähnt kurz den Aufsatz über Kepler-Ellipsen in den Histoires von 1718 oder 1719, den er Jacques Cassini zuschreibt. Im neuesten Band der Histoires fänden sich Sonnentafeln und deren Theorie vom Chevalier de Louiville. Die späte Antwort sei der gestrigen Finsternis geschuldet, deren Beobachtung der mitschicken wollte, doch habe das Wetter keine Beobachtung zugelassen. Im Anhang übersendet er ein Blatt mit Beobachtungen der Jupitermonde.


Fußnoten

  1. Biburg ist eine Stadt im Landkreis Kehlheim östlich von Ingolstadt. Das Gebäude des Klosters Ingolstadt erhielten 1589 die Jesuiten aus Ingolstadt.
  2. Der Buchbinder Zeller konnte bislang nicht näher identifiziert werden.
  3. Dieser Brief von Doppelmayr an Grammatici ist nicht überliefert.
  4. Ein Planetolabium von Grammatici ist nicht überliefert, wohl aber seine gedruckte Anleitung hierfür: Explicatio Et Usus Planetolabii Novi. Ingolstadt: Grass 1726.
  5. Laut dem Nachruf auf Grammatici von Eusebius Amort (1692-1775) wurde dessen Planetolabium "von Bodenehr in grösse eines Regalbogens in Kupfer gebracht" (S. 52). Die Bodenehrs waren eine Augsburger Künstlerfamilie. Das Planetolabium dürfte von dem Kupferstecher und Kunstverleger Gabriel Bodenehr d. Ä. (1673-1765) angefertigt worden sein. Vgl. das Augsburger Stadtlexikon. Augsburg: Perlach 1985, S. 51.
  6. Horatius Burgundio (1679-1741) war Rektor des Jesuitenkollegs in Rom, wo er dreißig Jahre lang Mathematik lehrte. Vgl. Jöcher, Christian Gottlieb: Allgemeines Gelehrten-Lexicon. Band 1: A - C. Leipzig: Gleditsch 1750, Sp. 1497f.
  7. Eustachio Manfredi (1674-1739) war Professor für Mathematik in Bologna und Direktor der dortigen Sternwarte.
  8. Grammatici, Nicasius: Solis et lunae eclipsium in plano organice delineandarum methodus nova. Respondent: Clavell, Joseph. Freiburg: Waltpart 1720.
  9. Am Montag, den 22. Mai 1724 gab es eine partielle Sonnenfinsternis.
  10. Manfredi, Eustachio: Ephemerides Motuum Coelestium ex Anno 1715-25. Bologna: Constantin Pisari 1715.
  11. John Keill (1671-1721) lehrte Mathematik in Oxford.
  12. Gemeint ist wahrscheinlich:
    Keill, John: Introductiones ad veram Physicam et veram Astronomiam; quibus accedunt trigonometria; de viribus centralibus; de legibus attractionis. Leiden: Verbeek 1725.
  13. Halley, Edmond: A description of the passage of the shadow of the moon over Europe; as it may be expected May 11th. 1724 in the evening. London: John Senex 1724.
  14. Sur la Premiere Equation des Planetes dans l'Hipothese de Kepler. Histoire de l'Academie Royale des Sciences Année M. DCCXIX, S. 69-71.
  15. Louville, Jacques d'Allonville de (1671-1732): Construction et Theorie des Tabels du Soleil. Memoires de Mathematique et de Physique de l'Année M. DCCXX, S. 35-84.
  16. Am Sonntag, den 21. Oktober 1725 gab es eine totale Mondfinsternis. Wie aus dem folgenden Brief von Grammatici hervorgeht, war die Finsternis auch in Nürnberg nicht zu beobachten.
  17. Die Daten der Jupitersatelliten kopierte sich Celsius bei seinem Aufenthalt in Nürnberg im Sommer 1733. Dessen Notizen sind in der UB Uppsala erhalten: A 533 d, Bl. 125v.
    Diese Daten wurden aber auch im Parnassus Boicus, 19. Unterredung, 138. Bericht 1726, S. 65 veröffentlicht.